مسائل علی بن جعفر (کتاب)

مسائل علی بن جعفر یا کتاب حلال و حرام، اثری روایی در موضوعات فقهی است که به شکل پرسش و پاسخ توسط علی بن جعفر، فرزند امام صادق(ع)، از برادرش امام موسی کاظم(ع) روایت شده است. متن این روایات در دو کتاب قرب الاسناد، اثر عبدالله بن جعفر حمیری و کتاب بحار الانوار اثر محمدباقر مجلسی آورده شده است. این دو منبع، تفاوت‌هایی دارد و همه مسائل علی بن جعفر را شامل نمی‌شود. موسسه آل‌البیت احادیث این کتاب را به همراه دیگر پرسش‌ها و روایات علی بن جعفر در کتاب «مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها» گردآورده است.

نویسنده

به‌نوشته ابن‌عنبه، نسب‌شناس شیعه، در کتاب عمدة الطالب، ابوالحسن علی بن جعفر ملقب به عُرَیضی، کوچک‌ترین فرزند امام صادق(ع) و در هنگام درگذشت پدرش (۱۴۸ق)، کودک بود. همچنین به نقل ابن‌عنبه، علی تا زمان امام هادی(ع) (امامت:۲۲۰ق تا ۲۵۴ق) زنده بود.

شیخ طوسی، علی را از اصحاب امام صادق(ع)، امام موسی بن جعفر(ع) و امام رضا(ع) ذکر کرده و گفته او کتابی نیز از احادیث امام رضا(ع) داشته است.

محتوا

احمد بن علی نجاشی (۳۷۲ق‌ تا ۴۵۰ق یا ۴۶۵ق)، عالم رجالی، نوشته: علی بن جعفر، فرزند امام صادق(ع) کتابی در حلال و حرام داشت که به دو صورت روایت شده: با ترتیب باب‌ها و بدون آن. او در جای دیگری، علی را صاحب کتاب مسائل معرفی کرده است. به گفته شیخ طوسی (۳۸۵ق - ۴۶۰ق)، محتوای این کتاب پرسش‌های علی از برادرش، امام موسی کاظم(ع) است. این پرسش‌ها در عنوان‌های مختلف فقهی مانند طهارت، نماز، روزه، حج، ازدواج و... است.

منابع

متن موجود مسائل علی بن جعفر، از دو منبع گرفته شده:

• کتاب قرب الاسناد، اثر عبدالله بن جعفر حمیری، محدث در قرن سوم و چهارم قمری. این متن، توسط عبدالله بن حسن، نوه علی بن جعفر از او روایت شده و ۵۳۶ حدیث دارد.
• کتاب بحار الانوار، اثر محمدباقر مجلسی، عالم و فقیه قرن یازدهم قمری. این متن توسط علی بن حسن، نبیره عمر بن علی، فرزند امام سجاد(ع) از علی بن جعفر روایت شده و ۴۲۹ حدیث دارد. سید موسی شبیری زنجانی، فقیه معاصر، این منبع را دارای اعتبار نمی‌داند؛ زیرا راویان آن را مجهول و روایت‌های آن را بدون نقد عالمان حدیث دانسته است.

شماری از احادیث این دو منبع تفاوت دارد و تعدادی از روایات علی بن جعفر در منابع دیگر، در این دو کتاب یافت نمی‌شود.

نسخه‌ها

نسخه‌های خطی قرب‌الاسناد در ایران، مورد استفاده برای کتاب مسائل به چهار نسخه می‌رسد. دو نسخه در کتابخانه حرم امام رضا(ع) قرار داد که یکی از آن دو، از نسخه نوشته شده در ۶۸۶ق رونویسی شده و دومی بدون تاریخ است. نسخه سوم، بدون تاریخ در کتابخانه مرعشی نجفی واقع است. نسخه چهارم نیز از مجموعه کتابهای خطی کتابخانه سیدمحمدعلی روضاتی است. گفته شده مرجع تمام این نسخه‌ها، متن دست‌نویس ابن‌ادریس حلی (درگذشت:حدود ۵۹۸ق)، فقیه شیعه است.

تحقیق مؤسسه آل‌البیت

موسسه آل‌البیت واقع در قم، با تحقیق در منابع اصلی حدیث، ۷۷۷ مساله (پرسش) و ۸۷ روایت غیر پرسشی را از علی بن جعفر گردآورد. این مجموعه، در ۱۳۶۸ش/۱۴۰۹ق توسط کنگره جهانی (سوم) امام رضا(ع) بنام «مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها» چاپ شد.

پانویس

منابع